اورامان تخت منطقه ای است کوهستانی و صعب العبور و تاریخی واقع در جنوب شرقی شهرستان مریوان دارای ویژگیهای خاص فرهنگی سنتی معماری با مردمی متدین مهمان نواز از زمان شرفیابی آنها به اسلام تا امروز در حفظ دین و عقیده خویش همت گماشته اند وبه کسانی که جهت تبلیغ عقاید باطله به میان آنهاقدم میگذارند روی خوشی به آنها نشان نداده اند مردم این منطقه در کنار مواهب طبیعی و خدادادی نمادهای فرهنگی را ازجمله زبان لباس صنایع دستی معماری سنتی حفظ کرده اند وازاین جهت به یک منطقه توریستی تبدیل شده و توجه گردشگران و محققین داخلی و خارجی را به خود جلب کرده است. *ورود اسلام به دیار اورامان تخت (هورامان تخت)* بنابر آنچه درکتاب (الکامل فی التاریخ جلد۲ ص۲۰۲) آمده است دین اسلام درزمان فاروق اعظم حضرت عمر(رض) خلیفه دوم رسول الله (ص) توسط دو فرمانده سپاه به نامهای عزره بن قیس و عتبه بن فرقد درخلال سالهای ۱۸ الی ۲۳ ه.ق از شهر اربیل (هه ولیر) تا همدان و حوالی آذربایجان و تمام سرزمین کردستان را گرفته و در همین سالهامردم کردستان و بالطبع مردم اورامان به دین اسلام گرویده اند و از آن زمان مردم هه ورامان تخت پیروان وفاداری برای آئین اسلام بوده اند. کوهستانهای خلوت و شگفت انگیز این دیار پرورشگاه مردان و زنان خداجویی بوده که علاوه بر ساکنین محل،از سرزمینهای دور و نزدیک جهت اعتکاف و تزکیه نفس و حضور حلقه ارشاد پیر هورامان تخت به این دیار آمده اند. اشتهار نام ۹۹ پیر هه ورامان تخت تأیید و گواهی است بر شکوفایی عرفان و تصوف اسلامی در قرون گذشته، که صحت تواتر و شهرت آنها راه را بر هر گون شک و تردیدی می بنند. نکته دیگر اینکه به گواهی تاریخ،پس از خلافت خلفای راشدین براساس جریانات سیاسی و مذهبی،گروهی از اصحاب و تابعین بزرگوار به خاطر خدمت به اسلام و مسلمین کمر همت بسته اند و مناطق حجاز و شام و ون خویش را پشت سر گذارده اند و در مناطق مختلف جهان اسلام از جمله کردستانات عزیز،راهی شده اند. بعنوان مثال;سید عبیدالله (کوسه هجیج) و سید اسماعیل محدث، در اسپریزو سید اسحاق و هاجره خاتون خواهر امام رضا از سادات مهاجری بوده اند که جهت انحام خدمات دینی به این منطقه آمده اند و جناب سید مصطفی(معروف به پیرشالیارهه ورامان تخت)و عمویش سید محمد یوسف که در اورامان تخت به خدمت مسلمانان همت گماشته اند از این دسته محسوب می شوند و پدر و اجدادشان در اصل عرب و مهاجر بوده اند. بنابر بر آنچه در کتابهای بحرالانساب تألیف سید عبدالصمد توار و کتاب تاریخ مشاهیر کرد و کتاب (بنه ماله ی زانیاران) موجود است و همچنین بنابرتواتر محلی بدست آمده که حضرت سید مصطفی پس از آموزش قرآن و مقدمات مذهبی برای دانش اندوزی به کردستانات رفته و پس از پایان دوره های تحصیلی نظام آموزشی آن زمان(حجره) بخ خدمت حضرت عبدالقادر گیلانی رفته و مشغول تهذیب و تزکیه نفس شده و اجازه نامه ارشادرا از جانب وی اخذ نموده و به هه ورامان تخت بر گشته و تا پایان عمر شریفش نهایت کوشش رادر نشر شریعت و طریقت انجام داده است، چنانکه مشهور است در خدمت وی حدود ۱۰۰ نفر از طالبان حقیقت به درجه کمال خداشناسی رسیده اند و از این جهت اورامان تخت به مهد عرفان شهرت پیدا کرد و از هر سو مسلمانان به این منطقه سرازیر می شدند شنیده می شود که بعضی از روی نا آگاهی این دانشمندان مسلمان را به پیر و آیین مجوس و زردشت نسبت می دهند که عدم اطلاع کافی و یا عناد و عقده،سبب این اشتباه بزرگ می باشد. باید دانست که،بیشتر این تبلیغات از روی غرب زدگی است. چنانکه مشهور است روباه پیر در قرن گذشته برنامه ای تنظیم نموده که براساس آن باید مسلمانان ضعیف القل تضعیف عقیده گردند. از این رو اشخاصی را تربیت می نمایند که همگی از دید مسلمانان پوشیده نیست تا در جهان اسلام مأمور شوند تا در میان مسلمانان تضعیف عقیده نسبت به بزرگان و پیشوایان دین ایجاد کنند. اینان از هیچ گونه توهین و افترایی دریغ نکرده اند و در نتیجه می توان گفت: که نسبت دادن حضرت پیرشالیار با آئین زردشتی از همین ترفندهاست. باید گفت که این یاوه گویان حرفهایشان همچو قارچ بی سر و بی ریشه هستند که هیچ تحقیق علمی در سند آنها موجود نیست و گرنه بر این اساس باید اجداد سادات کلجی(روستایی منطقه در اورامان تخت) را مجوسی و آتش پرست دانست مگر می شود؟!! در حالیکه شجره آنها نسبت به حضرت پیرشالیار و سپس حضرت حسین می رسد و رشته و نسب سادات کلجی به این صورت می باشد: السید فتح المبین ابن السید محمد امین الکلجینی ابن السید قطب الدین ابن احمد تا می رسد با ابن رستم ابن السید مصطفی(پیرشالیار) ابن السید معروف به بابا خداد ابن السید بابل تا می رسد با امام محمد باقر و امام حسین و حضرت علی و حضرت فاطمه و رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم. خلاصه حضرت پیرشالیار از دانشمندان مسلمان بوده و یکی از خلیفه های حضرت عبدالقادر گیلانی بوده و آن جمله مشهوری که حضرت فرمودند: ( ان اخی مصطفی رجل صالح) درباره حضرت پیرشالیار هورامان تخت بوده است. "در این میان محققانی که به منطقه می آیند باید از مردم منطقه بپرسندکه پیرشالیار کیست؟" ما می گوییم پیرشالیار مسلمان و دردوران اسلام بوده. حدود ۹۵۰ سال پیش فوت کرده اند و دلایل ما مبنیبر مسلمان بودنش این است:

1)- مرقدش روبه کعبه الله قبله مسلمانان است نه مثل ادیان گذشته یا رو به خورشید.

۲)- عبادتگاه( چله خانه)و خانه مسکونیش که امروزه هم به لطف خدا و به کوری چشم مخالفانش باقیست روبه قبله واقع شده است.

۳)- باغ و زکین و چشمه هایش که امروزه نیز آثار آنها باقیست به اسم سید مصطفی معروفند....

اینک مردم هورامان تخت با نظر کسانی که این پیر عارف را به آئین زردشت نسبت می دهند مخالفند.

در اوايل قرن حاضر،‌ در سال 1305 شمسى،حسين نامى از مريدان «شيخ علاء الدين نقش بندى» در غارى در دره تيگيور،خمره اى پر از دانه ى ارزن پيدا كرد كه در ميان آن نوشته اى به خط پهلوى اشكانى بر پوست آهو وجود داشت. اين نوشته كه به «بنچاق اورامان» مشهور شد،قرار دادى است ميان دو نفر براى خريد و فروش زرستانى به 45 درهم كه شاهدان معامله نيز نام خود را در آن نوشته اند. اين بنچاق به سال 120 پيش از ميلاد مسيح تعلق دارد.

چند سطر از متن بنچاق به شرح زير است:

«سال سه ست ماه اروتات فروخش تپس پك پورتيرين زراستك چه ابير اشكان نم (زات) اخريتار اوايل پور هربشن اسمكان از خريت اويل هيچ پتسيك هرو درهم 45»

برگردان:

سال سيصد ماه خرداد فروشنده تپس پك،پورتيوين زراستان اسمك كه ابير اشكان نيم آن دارد و خريدار اوايل پوربشين،اسمكان زرستان(را خريد اويل از پتسيك)‌ همه را به 45 درهم .

در حال حاضر اين بنچاقدر موزه برلين نگه دارى مى شود. 20 نسخه ديگر اين قرار داد به خط يونانى است.

هورامان سرزمين باستانى است؛اين سرزمين دست كم از زمان ورود آريايى ها به ايران،جزو مناطقى بوده كه اقوامى كه در آن سكونت داشته اند و آن طور كه از شواهد بر مى آيد در دوران حكومتهاى مختلف كه از آن زمان به بعد بر نواحى ايران حكم رانده اند.همچنين اقوامى(به ويژه اقوام كرد)را در خود جاى داده است. چرم نبشته هاى اورامان "هورامان" كه قدمتشان به حدود قرن اول ميلادى مى رسد،شاهدى بر قدمت اين سرزمين دست كم تا قرن اول ميلادى هستند.اين سرزمين،در حال حاضر محل سكونت كردهاى هورامى زبان ايران و عراق است.مردم هورامان،كرد و به گويش هورامى تكلم مى كنند.